دیزاین تجربه یادگیری – احسان گرجی

در میان انبوه گزاره‌هایی که در شناسایی تجربه می‌بینیم شاید این تعریف یک خطیِ ساده ما را در ادامه‌ی این نوشته بیشتر یاری کند؛ «زمانی که سپری می‌شود اگر با بازنگری بر مسیر پیموده شده همراه باشد تجربه را می‌سازند.» اما این بازنگری چیست و چگونه است که حضورش تا این حد ارزش‌آفرین تلقی می‌گردد که روزگار سپری شده را به تجربه تبدیل می‌کند، و از زمان یادگیری در کلاس و کتاب و اپلیکیشن تجربه‌ یادگیری می‌سازد؟

فاصله‌مان را کمی بیشتر کنیم و جایگاه بازنگری را در خلق یادگیری بهتر ببینیم. بازنگری حتما نمی‌تواند نقطه‌ی آغازین باشد، چرا که ما اساسا نیاز به امری حادث شده داریم تا بازنگری خودمان را بر آن جاری کنیم. چرخه‌ی یادگیری را در نظر بگیریم[iii]:

چرخه یادگیری – Jim Scrivener, 1995

بازنگری در یادگیری از فرصتی‌ست که یادگیری برای یادآوری آن‌چه انجام داده‌ایم برایمان می‌آفریند، و نتیجه‌گیری از درستی و نادرستی در مسیر یادگیری را برایمان فراهم می‌آورد تا با ذهنیتی تنظیم شده برای تجربیات بعدی آماده شویم و چرخه بچرخد و بچرخد و یادگیری بیشتر و بیشتر رقم بخورد. پس وقتی از تجربه یادگیری حرف می‌زنیم در واقع داریم از زایش فرصت‌هایی در مسیر یادگیری می‌گوییم که یادگیرنده آرامش، تامل و زمان کافی را برای یادآوری آن‌چه تا کنون انجام داده پیدا می‌کند، و این توقف‌گاه موثر شهامت و انگیزه‌ی کافی برای حرکت در ادامه‌ی مسیر را به او هدیه می‌دهد.

بازنگری مرکز ثقل یادگیری و یکی از دو ستون خلق تجربه یادگیری است. ستون اول زمان است که بایستی اختصاص داده شود و البته سپری شود و می‌دانیم یادگیری با شتاب‌زدگی همسازگار نیست، و ستون دوم (بازنگری) مسئولیتِ یادگیرنده است تا برای خود تجربه‌ای خوشایند از آموختن بپروراند. اما آیا رویکرد آموزشی، سیستم آموزشی، متریال آموزشی و معلم نقشی در فراهم‌آوری و تقویت فرصت بازنگری در آموزشی که در حال اتفاق افتادن است ندارند؟ آیا این حقیقت که کسی به جای یادگیرنده نمی‌تواند یاد بگیرد و اوست که همه‌ی جهان‌‎بینی خودش، ویژگی‌های خودش، دانسته‌ها و ندانسته‌های خودش، امیدها و بیم‌های خودش را به میدان آموزش می‌آورد، موجب می‌شود ما نقش‌مندی دیگر بازیگران موثر در یادگیری او را نادیده بگیریم و تنها از او انتظار سخت‌کوشی داشته باشیم؟ خیر.

دیزاین یادگیری یادگیرنده را حمایت می‌کند تا در نقطه‌ی مناسبی از مسیر یادگیری بایستد و با سوالاتی نظیر این سوالات روی راه پیموده شده تا کنون بازنگری کند: «اگر بخواهم دوباره این کار را انجام دهم چه چیزهایی را مجددا انجام می‌دهم؟»، «اگر بخواهم دوباره این کار را انجام دهم چه چیزهایی را انجام نمی‌دهم؟» و «اگر بخواهم دوباره این کار را انجام دهم چه چیزهایی را متفاوت انجام می‌دهم؟». به علاوه، داشته‌هایش را مروری کند، تجدید قوا کند و ادامه‌ی مسیر را طی کند.

معلم به مثابه‌ دیزاینر یادگیری می‌تواند با پُرکردن فضای میانی با لحنی مناسب بیشترین کمک را به یادگیرنده داشته باشد تا به تجربه‌ یادگیری مورد دلخواهش دست یابد. در پُرکردن این فضای میانی آنچه معلم نباید بکند:

·         معلم در چرخه یادگیری دخالت کند و بخواهد عملیاتی را بجای یادگیرنده انجام دهد.

·         معلم بازنگری را با زمانبندی نابجا جابجا کند، یا به تعویق بیاندازد.

·         معلم با برحذرداری یادگیرنده از تکرار چرخه و انجام تجربیات جدید در او ترس بکارد.

·         معلم با تکنیک‌زدگی و توقف‌های بیجا چرخه را لنگان کند.

·         معلم با طراحی مسیری محدود امکان تجربیات واقعی متناسب با زندگی جاری در جهان را از یادگیرنده بستاند.

دیزاینر یادگیری – در خلق تجربه یادگیری حضوری، آنلاین، یا خود-مدیریت-شده توسط یادگیرنده در محیط دیجیتال[iv] – بایستی:

1.       به اصول آموزش اعم از رویکردها، تاکتیک‌ها و تکنیک‌های متنوع مجهز باشد اما آنان را تنها در حمایت از تلاش یادگیرنده در چرخش چرخه یادگیری خویش به کار بندد؛

2.      با طراحی تمرین‌هایی با جواب‌های یکسان[v] و با جواب‌های متنوع[vi] یادگیرنده را در سکون و آرامش در بازنگری بر مسیر یادگیری پیموده شده تا کنون یاری رساند؛

3.    با پرسش سوالاتی که به ارزیابی مفهوم موارد تدریس شده می‌پردازند[vii] یادگیری را و به تناسب آن سفر یادگیری را برای یادگیرنده پُرمعنا کند (برای مثال پس از آشنایی سازی با واژه رخوت: آن را برای موارد خوب و سازنده به کار می‌بریم، یا مواردی که بیحالی توان ادامه را از ما گرفته است؟ آخرین باری که رخوت را تجربه کردید کی بود؟ چگونه بر آن غلبه کردید؟ آیا رخوت همیشه بد است؟).

4.     شهروند زمانه‌ی خویش باشد و یادگیری را در خارج از دیوارهای کلاس (یا صفحات کتاب یا پیکسل‌های اپلیکیشن) در محیط دیجیتال که یادگیرنده سری به آن‌ها می‌زند ادامه دهد.[viii]

5.     از پتانسیل بالای امر یادگیری برای نیرومندسازی مهارت‌های نرم[ix] در یادگیرنده استفاده کند و او را برای زندگی در زیست‌گاه اکنونی، اینجایی و فردایی جهان آماده کند.